Topolino

By inż. Szymon Urbaniak admin 2023-06-15

Mało z Was wie, że zanim powstał Fiat 500 – ikona Włoskiej motoryzacji znany zapewne wszystkim miłośnikom podróży i kultury Półwyspu Apenińskiego, serca Włochów w latach 30-50 XX w. zdobył inny, maleńki samochodzik – Fiat Topolino.

Jednym z najbardziej rozpoznawalnych pojazdów klasycznych w słonecznej Italii jest Fiat 500. Stał się on kultowy, ikoną i nieodzownym elementem Włoch. Niemal ubóstwiany przez rodaków. W związku z tym, że projektant będąc jednocześnie osobą nadzorującą prace konstrukcyjne Fiata 500 znał potrzeby społeczeństwa – wyszedł im naprzeciw. 

W poniższym artykule przedstawię postać, która stworzyła pojazd podziwiany po dziś dzień. Ponadto wymienię poszczególne modele i ewolucje jakie samochód przechodził na przestrzeni lat.  Postaram się wytłumaczyć za co ten maleńki samochód pokochali Włosi.

Osobą odpowiedzialną za całość projektu był Dante Giacosa urodzony się w Rzymie w 1905r,  włoski inżynier, konstruktor. W 1927 roku mając zaledwie 22 lata ukończył inżynierię mechaniczną na Politechnice w Turynie. Początkowo nie związany  bezpośrednio z fabryką Fiat, zatrudnił się w biurze projektowym SPA, które zostało przejęta przez koncern Fiata. Swoją karierę  zaczął od bycia kreślarzem w przejętym przez Fiata biurze SPA. Warto zwrócić uwagę na to, że dość szybko piął się po szczeblach kariery, gdyż w 1933 roku awansował na kierownika wydziału inżynierii pojazdów. Następnie w 1955 został kierownikiem nadrzędnego kierownictwa technicznego pojazdów samochodowych. W 1966 awansował na dyrektora oddziału i członka zarządu. 

 

Dante Giacosa przy Topolino (źródło Pinterest)

Zmotoryzował Włochy

Pierwszy pojazd, za którego rozwój Dante Giacosa był całkowicie odpowiedzialny, był Fiat 500 – nazwany pieszczotliwie Topolino.  Swoją premierę miał 15.06.1936.  W efekcie miał być to pojazd, który miał zmotoryzować Włochy. Mając to na uwadze musiał być atrakcyjny cenowo. Z założenia na jego kupno miał sobie pozwolić przeciętny obywatel zarabiający statystyczną pensję., czyli ok. 500 lirów. 

Fiat 500 Topolino narodził się za pomysłem propagandowym Benito Mussoliniego w 1930 roku. Mussolini wezwał biznesmena, jednego z założycieli marki Fiat, Giovanniego Agnelliego, by zaprojektował samochód. Przede wszystkim warto zaznaczyć, że jego głównym aspektem miała być prostota w utrzymaniu, niski koszt zakupu i utrzymania. Był to projekt o tak dużym znaczeniu, że kiedy dowiedział się o tym Adolf Hitler natychmiast zlecił prace nad “samochodem dla ludu”  Ferdinandowi Porsche – twórcy Volkswagena Garbusa.  

Samochód dla ludu

Agnelli, zaniepokojony trudem stworzenia takiego pojazdu postanowił podzielić projekt na dwie grupy. Pierwsza grupa to powierzenie projektantom biura technicznego możliwości zbudowania pojazdu na materiałach i technologii już wykorzystywanej przez Fiata. Innymi słowy, niemożliwe jest stworzenie całego pojazdu i jego technologii w tak krótkim czasie. Dodatkowo, aby spełniał założenia samochodu ekonomicznego i przystępnego. 

Druga grupa to zlecenie projektu Oreste Lanrdone (włoski projektant pionier techniki motoryzacyjnej w okresie międzywojennym), który już pracował nad podobnym pojazdem. 

Topolino: jeden pomysł, dwa projekty

Początkowo Fiat eksperymentował pomiędzy dwoma grupami i chciał wybrać najlepszą opcję. W konsekwencji zwyciężył pomysł Landrone. Zakładał on 4 miejsca w pojeździe, chłodzony powietrzem dwucylindrowy silnik o pojemności 500 cc umieszony z przodu napędzający koła osi przedniej. Pojazd był gotowy w 1931 roku jako prototyp “Tutti Avanti”. Podczas przejazdu próbnego z kierowcą testowym, projektantem i Agnellim Cavoretto, w trakcie stromego podjazdu nastąpił zapłon jednostki napędowej. Przez ten incydent pasażerowie musieli uciekać z płonącego pojazdu. Nie mogli przekazać dobrej wiadomości Mussoliniemu. 

Sam incydent był spowodowany, najprawdopodobniej (jak to bywa w pojazdach testowych), rozszczelnieniem układu paliwowego i zapalenia się paliwa. Jednak ten błąd spowodował, że Landrone został zwolniony z Fiat, Angelli zakazał tworzenie pojazdu z napędem na przednie koła.  Z tego powodu prace nad samochodem  zwolniły aż do października 1932 roku. W tym czasie Mussolini odwiedził fabrykę Fiata i przypomniał wszystkim, jak duża presja na nich spoczywa. W rezultacie konstruowanie auta odbywało się bez entuzjazmu.  Wielu inżynierów zdawało sobie sprawę, że dobry pomysł z napędem na przednie koła został zabroniony. To właśnie w tym momencie Antonio Fessia przekazał zadanie dokończenia pojazdu młodemu Dantemu Giacosie. 

Właściwy człowiek, na właściwym miejscu

Po przejęciu projektu i kilku miesiącach intensywnych prac, Giacosa wprowadził zmiany w celu zmniejszenia masy samochodu i kosztów produkcji takie jak: zamontowanie chłodnicy nad silnikiem w celu zmniejszenia kosztów związanych z pompą wody. Obieg układu chłodzenia został zaprojektowany zgodnie z zasadami fizyki tzn. gorąca woda przemieszczać się będzie do góry zimna zaś na dół (cyrkulacja). Kolejnym zabiegiem ograniczającym koszt produkcji było zamontowanie zbiornika paliwa u góry w celu zasilania silnika paliwem grawitacyjnie bez konieczności montażu pompy paliwa. Silnik został jak u Landrone 4 cylindrowy, smarowany poprzez pompę oleju, wiele elementów jest smarowana metodą rozpryskową. Tak skonfigurowany i poprawiony pojazd otrzymał akceptację Fiata i mógł  zostać wyprodukowany jako prototyp 500.

Osobiście Giacosa i Fessia testowali prototyp na różnego rodzaju nawierzchniach i drogach. Co w konsekwencji doprowadziło w 7 pażdziernika 1934 roku na odnotowanie jak na tamte czasy prędkości 82 km/h, kończąc tym samym fazę testów. Zostaje nadana nazwa Fiat Topolino od kreskówki Myszki Miki Walta Disneya. Pojazd jest pokazany Mussoliniemu oraz prasie w Villa Torlonia 10 czerwca 1936 pod ostateczną nazwą Fiat 500.

Topolino, czyli Myszka Miki na ulicy

Na uwagę zasługuje fakt, że zgodnie z założeniem propagandowym pojazd ten miał być tani i dostępny dla klasy średniej i niskiej. Kwota za jaką miał być sprzedawany to 5000 lirów natomiast realia stały się zdecydowanie inne i pojazd ten kosztował 8900 lirów co w tamtym czasie przekładało się na około 20 średnich wynagrodzeń robotniczych. Dla porównania w Niemczech VW Garbus słynny jako samochód dla ludu kosztował 990 marek co przekładało się na 5 krotność średnich wynagrodzeń robotniczych.

Pojazd ten odniósł umiarkowany sukces głównie mimo tego, że Włosi bardzo chcieli posiadać samochodów.  Warto dodać, że w 1936 we Włoszech było tylko 222 000 pojazdów (suma całkowita wraz z pojazdami wojskowymi) co przy liczbie mieszkańców ponad 42 miliony dawało 1 pojazd dla 200 osób, to 10 krotnie mniej niż w tym samym czasie Francja i 40 krotnie niższy niż w Stanach Zjednoczonych.

Ewolucja modelu

Pojazd początkowo sprzedawany był jako seria La 500  Balestra Corta – krótka zabudowa (w dwóch wersjach wyposażenia: 

1. 1. normalny Berlina Due Porte dwudrzwiowy sedan oraz

1. 1. Berlina Dua Porte Transformabile dwudrzwiowy sedan kabriolet, który ze względu na niestandardowość a co za tym idzie większy prestiż i komfort w tamtym okresie kosztował 9750 lirów

 Pod koniec 1936 roku powstała wersja:

3. Furgone o udźwigu 300 kg wykorzystywana i przeznaczona głównie dla Regio Escercito (Armia Królestwa Włoch). Ze względu na to, że tył pojazdu był wydłużony a nie zostało przeprojektowane zawieszenie dochodziło do awarii tylnych zwisów nadwozia (pękanie podłogi). Aby temu zapobiec od numeru nadwozia 046000 przeprojektowano same resory z na tzw z krótkich na długie. Zmiana ta nastąpiła w drugiej połowie 1938 roku. 

La 500 Balestra Intera

Jako drugą serię możemy niewątpliwe uznać musimy model La 500 Balestra Intera – długa zabudowa. Zauważalnym problemem był długi zwis w poprzednim modelu i duża awaryjność pękania podłóg. Ze względu na brak możliwości stworzenia dwóch oddzielnych linii produkcyjnych, Fiat ujednolicił zmianę konstrukcyjną dla wszystkich wersji. Po zbadaniu przyczyny pękania podłogi zamieniono pół resor piórowy zawieszenia tylnego na resor piórowy pełny. ze względu na tą zmianę możemy jednoznacznie określić ich nazwy. Pierwsza seria to Balestra corta a druga seria zamiennie “balestra intera” lub “balestra lunga”. Do 1948 roku nie poczyniono praktycznie żadnych istotnych zmian technicznych. Łącznie wyprodukowano ich ponad 110 000 sztuk 

Fiat 500 A Topolino 1936 (źródło Pinterest)

Unowocześnienia

Następna wersja to La 500 B  została zaprezentowana wiosną 1948 roku. Stylistycznie jest w dalszym ciągu podobna do poprzednich modeli, ale pod kątem aspektów technicznych przeszła znaczne unowocześnienia. Silnik otrzymał nową żeliwną głowice górnozaworową, zawory uruchamiane były poprzez popychacze. Dzięki tym zmianom udało się osiągnąć moc do 12,1 kW wskutek czego pojazd osiągnął maksymalną prędkość 95 km/h przy tym mniejsze zużycie paliwa. Zawieszenie tylne otrzymało stabilizator oraz amortyzatory teleskopowe hydrauliczne na wszystkie cztery koła. Pojawiło się jako wyposażenie dodatkowe ogrzewanie pojazdu. 

Samochód rodzinny

Jednym z największych sukcesów, a zarazem nowością okazała się wersja Giardiniera, która oferowała samochód rodzinny z czterema miejscami siedzącymi oraz tylną klapą umożliwiającą szybki i komfortowy dostęp do przestrzeni bagażnika. Bagażnik można było powiększyć poprzez złożenie tylnej kanapy do przodu. Ten sposób jest używany do dzisiaj we współczesnych pojazdach. Nowa wersja tzw. Carrozzeria Funzionale powstała w 1946 roku, a jej twórcą był Mario Revelli (włoski projektant motocykli oraz kierowca wyścigowy) dla firmy Carrozzeria Viotti (1921-1964). Wersja ta charakteryzowała się prestiżowymi bokami z jesionu i masonitu co nawiązywało do ówczesnej mody amerykańskiego Woodi i mogła być zdobiona metalicznym lakierem. Wersja Giardiniera to pierwszy masowo produkowany wagon kombi na świecie. Oryginalna nazwa Giardinetta została zastrzeżona przez Carrozzeria Vioti i nazwano ją Giardiniera ze względu na podobny wydźwięk. Pojazd oprócz przychylności rodzin zdobył zainteresowanie u kupców i przedsiębiorców ze względu na możliwość przewożenia dużej ilości produktów. Model ten produkowany był przez około  rok i wyprodukowano ponad 21000 sztuk. 

Setny model Fiata

Ostatnim modelem był La 500 C jednocześnie stając się łącznie 100 modelem Fiata. Jego produkcja ruszyła w roku 1949. Dla podkreślenia znaczenia, że jest to setny model zmieniono go zarówno stylistycznie oraz technicznie. Stylistyka ukierunkowana była na nowoczesność odchodząc od przedwojennego stylu. Wystające przednie reflektory zostały wpuszczone do błotników, z tyłu pojazdu zniknęło klasyczne koło zapasowe. Technicznie w dużym stopniu zmieniono materiały. Głowica z żeliwa zastąpiona została stopem aluminium, jest to znacząca zmiana jeżeli chodzi o materiałoznawstwo. 

Fiat 500 C Topolino (źródło Pinterest)

Dla ujednolicenia produkcji wersja Berlina Trasformabile stała się podstawową a wersja ze sztywnym dachem należała do zamówień indywidualnych, na którą należało dłużej czekać. 

Z kolei w 1951 roku La Giardiniera Legno zrezygnowano z drewnianego bocznego poszycia na korzyść Belvedere z formowanymi elementami mechanicznie. Ta innowacja wpłynęła na dużo większą sprzedaż. Topolino Berlina zakończył produkcję w 1954 roku ustępując modelowi Fiata 600 natomiast Belverder był produkowany do 1955 roku. 

Czy Polski Fiat to też Topolino?

Jego produkcja zaczęła się przed II Wojną Światową, a zakończyła po 9 latach po wojnie. W tym czasie zmienił się ustrój we Włoszech i powróciła demokracja. Należy podkreślić, że jego produkcja zakończyła się jeszcze przed boomem gospodarczym.

Pomimo, że nie był to samochód nadający się stricte dla wojska, brał on czynny udział w armii zarówno Królewskiej Włoch jak i siły zbrojne Wermachtu.

Topolino produkowano w innych krajach na licencji Fiata z niewielkimi różnicami wizualnymi, a były to:

• • Polska – Polski Fiat 

• • Austria Steyr – Punch 

• • Niemcy NSU – Fiat Necker 

• • Indie – Premier

• • Francja – Simca model Cinq oraz  Six

Nie można pominąć, że jego podwozie wykorzystywane było w motorsporcie do specjalnych wersji sportowych, to jest Le Topolino Belvedere Garavini, Le Siata Amica, Le Fiat Giannini 750 Sport Berlineta Mille Miglia. Topolino pomimo swoich osiągów był częstym uczestnikiem w wyścigach samochodowych. Służyło to do osiągania niezawodności, reklamowania osiągów oraz przyciągało rzeszę amatorów do wzięcia udziału w zawodach. 

Dane techniczne Fiat 500 Topolino 1936 rok / Fiat 500 Giardiniera Belvedere z 1955 roku

W obu wersjach znajduje się silnik rzędowy, 4 cylindrowy, chłodzony cieczą, umieszczony z przodu napędzający koła osi tylnej. Skrzynia biegów cztero-biegowa z czego 3 i 4 bieg jest synchronizowany. Sprzęgło jest suche, jednotarczowe. Porównajmy dane techniczne w poniższej tabeli:

TYP POJAZDU	FIAT 500 BERLINETTA Z 1936 ROKU	FIAT 500 GIARDINIERA BELVEDERE Z 1955 ROKU
SILNIK
ŚREDNICA CYLINDRA [mm]	52	52
SKOK TŁOKA [mm]	67	69
POJEMNOŚĆ SKOKOWA [cm3]	569	569
MOC MAKSYMALNA [kW] PRZY [obr/min]	9,6 / 4000	12,1 / 4000
MOMENT MAKSYMALNY [Nm] przy [obr/min]	32,4 / 2500	29 / 2400
GAŹNIK	SOLEX 22HD	WEBER 22 DRS
UKŁAD ELEKTRYCZNY
DYNAMO	12 [V] – 75[W]	12 [V] – 130[W]
AKUMULATOR [Ah]	38	38
WYMIARY I MASA
DŁUGOŚĆ [mm]	3215	3420
SZEROKOŚĆ [mm]	1275	1455
WYSOKOŚĆ [mm]	1377	1430
SZEROKOŚĆ OSI PRZÓD [mm]	1114	1116
SZEROKOŚĆ OSI TYŁ [mm]	1083	1083
MIN. WYSOKOŚĆ OD PODŁOŻA [mm]	144	145
ŚREDNICA ZAWRACANIA [m]	8,7	8,7
MASA WŁASNA [kg]	535	660
ZBIORNIK PALIWA [l]	21	21
OSIĄGI
PRĘDKOŚĆ MAKSYMALNA [km/h]	85	90
ŚREDNIE SPALANIE [l/km]	6	5
OPONY
ROZMIAR OPON	4.00 15	135/13

Ikona popkultury

Podsumowując, Topolino odegrał znaczącą rolę w życiu i kulturze Włoch o czym może świadczyć fakt, że w 1975 roku powstała o nim piosenka, którą śpiewał Paolo Conte, czyli „La Topolino Amaranto”. Włoski  samochód pojawił się też  w filmie “Piedone l’africano” , w którym jedną z ról grał Budy Spencer. Samochód przyczynił się do powstania wersji Fiata 500 dobrze nam znanej, której reaktywacja nastąpiła kilkanaście lat temu.